Οι προτυπώσεις του Σταυρού στην Παλαιά Διαθήκη.
Πολλά γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης ερμηνεύονται μέσα στην παράδοση της Εκκλησίας, σαν προφητικές προεικονίσεις κάποιων γεγονότων της Καινής Διαθήκης, και ονομάζονται τύποι ή προτυπώσεις εκείνων. Οι πατέρες της Εκκλησίας, βλέπουν προτυπώσεις του Σταυρού του Χριστού μέσα σε πάρα πολλά γεγονότα της Π. Διαθήκης. Μάλιστα οι υμνογράφοι και ιδιαίτερα ο Κοσμάς ο μελωδός, που έχει γράψει τον κανόνα της εορτής της ύψωσης του τιμίου Σταυρού, συσχετίζουν αυτά τα γεγονότα με το Σταυρό. Προτυπώσεις λοιπόν του Σταυρού φαίνονται στα παρακάτω γεγονότα της Βίβλου.
- Στη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας από τους Εβραίους. Ο Μωυσής χτύπησε με το ραβδί του οριζόντια («επ ’ευθείας ») τη θάλασσα και αυτή άνοιξε στα δύο ώστε να τη διαβεί ο λαός του. Στη συνέχεια αφού πέρασε κι ο τελευταίος Εβραίος, ξαναχτύπησε με το ραβδί του τη θάλασσα κάθετα («επ’ εύρους»), σχηματίζοντας έτσι το σημείο του Σταυρού, και τους μεν διωκόμενους έσωσε, τους δε διώκτες τύραννους καταπόντισε.
- Στην προσευχή του Μωυσή στην έρημο, όταν ο λαός του κινδύνευε από την επίθεση των Αμαληκιτών. Τότε ο Μωυσής στάθηκε προσευχόμενος κάπου που να τον βλέπουν όλοι με απλωμένα τα χέρια, σχηματίζοντας έτσι Σταυρό. Όσο είχε απλωμένα τα χέρια νικούσαν, όταν κουράστηκε και τα κατέβασε, χάνανε. Ώσπου ζήτησε να του κρατούν τεντωμένα τα χέρια ο Ωρ και ο Ααρών μέχρι να αποκρούσουν οριστικά τον εχθρό.
- Στο χάλκινο φίδι που ύψωσε πάνω στο ραβδί του ο Μωυσής. Όταν φίδια φαρμακερά δάγκωναν στην έρημο το λαό του, ύψωσε πάνω στο ραβδί του ένα χάλκινο φίδι που το βλέπανε οι Εβραίοι και δεν πάθαιναν τίποτα από τα δηλητηριώδη δαγκώματα. Το φίδι με το ραβδί σχημάτιζαν σταυρό. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ερμηνεία που δίνει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος για το χάλκινο φίδι. Λέει λοιπόν, ότι το χάλκινο φίδι δεν ήταν τύπος αλλά αντίτυπος του Σταυρωθέντος Χριστού. Δηλαδή δεν εικόνιζε το Χριστό αλλά το διάβολο. Και απαντώντας σε όσους θα αναρωτιούνται για το πώς ο διάβολος είναι δυνατόν να σώζει, λέει, πως σώζει όσους πιστεύουν πως «ο υπό του όφεως τυπούμενος» διάβολος νεκρώθηκε από το Χριστό.
- Στο ραβδί του Ααρών που βλάστησε, προκρίνοντας έτσι για τη θέση του ιερέα αυτόν και τη φυλή του Λευί που αντιπροσώπευε. Από το ξερό ραβδί του Ααρών βγήκαν φύλλα και καρύδια. Όπως η ξερή και στείρα «εκκλησία των εθνών» εξάνθησε το ξύλο του Σταυρού κι εβλάστησε «καρπόν ζωής», δηλαδή τον «εν αυτώ κρεμασθέντα Σωτήρα Χριστόν».
- Στο ραβδί του Μωυσή, όταν μ’ αυτό χτύπησε το βράχο στην έρημο κι ανέβλυσε νερό χάριν των σκληρόκαρδων Εβραίων. Ο Απόστολος Παύλος στην πέτρα εκείνη βλέπει το Χριστό «έπινον γαρ εκ πνευματικής ακολουθούσης πέτρας. η δε πέτρα ην ο Χριστός». Λέει η Παλαιά διαθήκη, ότι ο Μωυσής χτύπησε την πέτρα μια και δυο, και οι πατέρες βλέπουν σ’ αυτή την έκφραση την οριζόντια και την κάθετη διάσταση, τη διαγραφή δηλαδή του σχήματος του Σταυρού.
- Στο Ξύλο που, με υπόδειξη του Θεού, έβαλε ο Μωυσής μέσα στο νερό της πηγής Μερράς κι από πικρό που ήταν το μετέβαλε σε γλυκό. Ο Κοσμάς ο Μελωδός σε κάποιο τροπάριό του λέει πως το θαύμα αυτό προεικόνιζε τη μεταβολή των Εθνών από την ασέβεια στην ευσέβεια, δια του Σταυρού. Την ίδια γνώμη έχει κι ο Κύριλλος Ιεροσολύμων κι ο Θεοδώρητος.
- Στο περιστατικό με τον προφήτη Ελισσαίο, που είχε πάει μαζί με άλλους στο Ιορδάνη ποταμό να κόψουν ξύλα για να φτιάξουν καλύβες. Εκεί λοιπόν που κάποιος προφήτης έκοβε ξύλα, του’ φυγε το στειλιάρι απ’ την αξίνα και τούπεσε η αξίνα στο ποτάμι. Τότε ο προφήτης Ελισσαίος έριξε στο ποτάμι ένα ξύλο ελαφρύ που πήγε στον πάτο, και η βαριά αξίνα ανέβηκε πάνω και την πιάσανε. Κατά τον Κοσμά το Μελωδό, η αξίνα με το ελαφρύ ξύλο του προφήτη, σχημάτισαν Σταυρό, τον οποίο και προτυπώνουν με την έννοια ότι ο Σταυρός του Χριστού, έκοψε την πλάνη με το βάπτισμα, (νερό του Ιορδάνη ), όπως η αξίνα έκοψε τα ξύλα.
- Στην παράταξη του Ισραηλιτικού λαού γύρω από τη σκηνή του μαρτυρίου. Ο Μωυσής κατ’ εντολή του Θεού παρέταξε τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ σε τρόπο που τρεις να είναι στο βόρειο μέρος της σκηνής, τρεις στο νότιο, τρεις στο ανατολικό και τρεις στο δυτικό. Μ’ αυτό τον τρόπο σχημάτισαν Σταυρό.
- Στην προσευχή του Ιωνά μέσα στην κοιλιά του κήτους. Ο Κοσμάς ο μελωδός λέει πως ο Ιωνάς στην κοιλιά του κήτους άπλωσε σταυροειδώς τις παλάμες του και προτύπωσε το πάθος του Χριστού, ενώ όταν μετά τρεις μέρες βγήκε σώος, «την υπερκόσμιον Ανάστασιν υπεζωγράφισεν». Η Παλαιά διαθήκη δεν αναφέρει τίποτα περί σταυροειδούς «διεκπετάσεως» των χειρών του Ιωνά. Ο μελωδός το συμπεραίνει αυθαίρετα, μια που και ο Μωυσής και ο Δαυίδ και ο Σολομών έτσι προσευχήθηκαν στις δύσκολες στιγμές.
- Στην ευλογία του πατριάρχη Ιακώβ, στα παιδιά του γιου του Ιωσήφ, Εφραίμ και Μανασσή. Λέει η Παλαιά Διαθήκη πως γέροντας πια ο Ιακώβ (140 χρονών ) κυρτός και χωρίς καλή όραση πήγε να ευλογήσει τα εγγόνια του που τούφερε δίπλα του ο γιος του Ιωσήφ, στην Αίγυπτο. Ο πατέρας τους, τους έβαλε, στα δεξιά τον Εφραίμ και στα αριστερά τον Μανασσή. Ο Ιακώβ δεν τους ευλόγησε απλώνοντας το δεξί χέρι του αντίστοιχα στον Εφραίμ και το αριστερό στον Μανασσή ,αλλά αντίστροφα, σταυρωτά, προτυπώνοντας έτσι την ευλογία του Σταυρού στην Εκκλησία. Μάλιστα στη συνέχεια ο Ιωσήφ που θεώρησε πως λόγω γήρατος ο πατέρας του έκανε λάθος, του έπιασε τα χέρια και πήγε να βάλει το δεξί στον Εφραίμ και το αριστερό στον Μανασσή, οπότε και συνάντησε την αντίσταση του γέροντα που προφήτεψε πως ο νεότερος θα ηγηθεί κι ο μεγαλύτερος αδελφός θα ακολουθήσει, θα είναι «λαός ».
- Στην προσκύνηση από τον Ιακώβ, της ράβδου του γιου του Ιωσήφ. Λέει η Βίβλος πως πριν πεθάνει ο γέρος πια Ιακώβ έβαλε τον γιο του Ιωσήφ να του ορκισθεί πως δε θα αφήσει στην Αίγυπτο τη σορό του, αλλά θα τη μεταφέρει στη Χεβρών που ήταν θαμμένοι, ο Αβραάμ και η Σάρα, και ο πατέρας του Ισαάκ. Πράγματι ο Ιωσήφ ορκίστηκε και τόσο ευχαριστήθηκε ο Ιακώβ, που έσκυψε και φίλησε την άκρη από το ραβδί του γιου του. Στην προσκύνηση αυτή οι πατέρες βλέπουν την προτύπωση της προσκύνησης του Σταυρού του Χριστού.
- Στον Ισαάκ που βάδιζε ανύποπτος προς τη θυσία φορτωμένος με τα ξύλα για το θυσιαστήριο, ακολουθώντας γρήγορα τον πατέρα του.
- Στο ραβδί του Μωυσή που μεταβλήθηκε σε μεγάλο φίδι και μεταμόρφωσε τα ραβδιά των Αιγυπτίων καταπίνοντάς τα, και αργότερα μετέβαλε το νερό του Νείλου σε αίμα, για να μη μπορούν να πίνουν οι Αιγύπτιοι, κι άλλοτε μεν έβγαζε από τα νερά βατράχια, άλλοτε έριχνε ακρίδες, σκνίπες, κι άλλοτε πάλι σκότος βαθύ.
- Τέλος στο «στύλο του πυρός » και στο «στύλο της νεφέλης» με τα οποία ο Θεός οδηγούσε το λαό του στην έρημο.
Το ξύλο του Τιμίου Σταυρού
Στο δυτικό τμήμα της Ιερουσαλήμ, έξω από τα τείχη και μέσα σε δασώδη όμορφη κοιλάδα, βρίσκεται η ονομαστή Μονή του Τιμίου Σταυρού. Στο καμπαναριό της κυματίζει η γαλανόλευκη, λίγο πιο κάτω από το Κοινοβούλιο του Ισραήλ! Στο σημείο αυτό, κατά την παράδοση, είχε φυτευτεί το ξύλο του Σταυρού, της καταδίκης του Ιησού.
Ο ανιψιός του Αβραάμ, ο Λωτ, μετά την καταστροφή των Σοδόμων, κατέφυγε σε κάποιο σπήλαιο, αυτός και οι δύο του κόρες. Εκεί τον μέθυσαν οι θυγατέρες του «και εκοιμήθη μετ’ αυτών» (Γεν. 19, 34)! Σύμφωνα με μία συριακή παράδοση, ο Λωτ εξομολογήθηκε το αμάρτημά του στον πατριάρχη Αβραάμ και τον παρακάλεσε να προσευχηθεί στο Θεό να τον συγχωρήσει. Παρ’ όλο τούτο, καθημερινά δεν έπαυε να παρακαλεί το Θεό.
Κάποια ημέρα παρουσιάστηκε στο Λωτ ένας άγγελος και του έδωσε τρία ραβδιά το καθένα από ένα είδος δέντρου. Κέδρος, πεύκο και κυπαρίσσι. Με την εντολή να τα φυτέψει και να φέρνει καθημερινά νερό από τον Ιορδάνη να τα ποτίζει. Εάν βλαστήσουν του είπε, τότε αυτό θα σημαίνει πως ο Θεός δέχτηκε τη μετάνοιά σου, διαφορετικά θα είσαι κολασμένος για πάντα. Γεμάτος χαρά ο Λωτ, έκαμε όπως του υπέδειξε ο άγγελος. Ενώ όμως επέστρεφε από τον Ιορδάνη με το νερό, συνάντησε το μισόκαλο διάβολο, που του φθόνησε τη μετάνοια, μεταμφιεσμένο σε φτωχό άνθρωπο και ο οποίος του ζήτησε να πιεί. Λίγο πιο πέρα συνάντησε και δεύτερο και τρίτο, μέχρι που εξαντλήθηκε το νερό. Αυτό έγινε αρκετές φορές κι ο Λωτ άρχισε να απελπίζεται, γιατί θα ξεραινόντουσαν τα τρία ραβδιά. Τότε φάνηκε για δεύτερη φορά άγγελος Κυρίου και τον πληροφόρησε πως τα ραβδιά βλάστησαν και μεγαλώνουν χωρίς νερό. Έτσι βεβαιώθηκε πως ο Θεός δέχτηκε τη μετάνοιά του! Σήμερα στο Μοναστήρι δείχνουν τον τόπο κάτω από μία Αγία Τράπεζα, όπου ο Λωτ φύτεψε το τρισύνθετο ξύλο από κέδρο, πεύκο και κυπαρίσσι.
Όταν ο βασιλιάς Σολομών είδε το παράξενο αυτό δέντρο διέταξε να το κόψουν, για να το χρησιμοποιήσει στην ανοικοδόμηση του Ναού. Όμως, σύμφωνα με την παράδοση, σε καμία χρήση δεν ταιρίαζε, γιατί άλλοτε μίκραινε κι άλλοτε μεγάλωνε. Έτσι το ονόμασαν ξύλο κατάρας κι έμενε για χρόνια αχρησιμοποίητο.
Αυτό το ξύλο αργότερα, κατ’ εντολή του αρχιερέα Καϊάφα, χρησιμοποίησαν οι άνομοι Εβραίοι για την κατασκευή του Σταυρού του Ιησού. Κι αυτό γιατί λόγω των αυξομειώσεών του, θα έκαμε το μαρτύριο του Ναζωραίου φρικτότερο! Έτσι από ξύλο της κατάρας, έγινε το ξύλο της ευλογίας…
Εμείς έκτοτε το Ξύλο του Σταυρού όχι απλώς το προσκυνάμε και το τιμούμε, αλλά το λατρεύουμε, το λιτανεύουμε, το ασπαζόμαστε… Έγινε για όλους μας το «ξύλο της ζωής», το «τρισμακάριστο και πανσεβάσμιο ξύλο», το «τρόπαιο» και το «όπλο» κατά των δαιμόνων. Αυτόν, τον πανάγιο του Χριστού Σταυρό, «αοράτως» περικυκλώνουν οι Ασώματες Δυνάμεις κι όλοι εμείς οι πιστοί σε Αυτόν καταφεύγουμε, γιατί αποτελεί «της οικουμένης φύλακα» και «της Εκκλησίας δόξα».
Για το λόγο αυτόν κατά το 325 μ.Χ. Τον αναζήτησε η βασιλομήτωρ και Αγία Ελένη στα Ιεροσόλυμα, όπου παρέμεινε «κεκρυμμένος» στα έγκατα της γης.
Για το λόγο αυτόν στη συνέχεια ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Μακάριος Τον ύψωσε στον άμβωνα του Ναού και βλέποντάς Τον οι Χριστιανοί προσευχόμενοι έλεγαν και ξανάλεγαν το «Κύριε ελέησον». Κάτι που λέμε κι εμείς την ημέρα της Υψώσεως…
Για το λόγο αυτόν ως σήμερα σχηματίζουμε το Σταυρό στο σώμα μας και με αυτόν τελεσιουργούμε τα Μυστήρια και λαμπρύνουμε τους Ναούς μας.
Ο Σταυρός του Χριστού αποτελεί για όλους μας την «ουρανομήκη κλίμακα», τη σκάλα δηλαδή εκείνη που μας οδηγεί από τη γη στον ουρανό και μας κάνει συγκατοίκους των αγγέλων…
Το ιστορικό της ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού
Όταν η Αγία Ελένη πήγε στους Αγίους Τόπους για να βρει το Σταυρό του Κυρίου, κανένας δε γνώριζε που ακριβώς ήταν ο τόπος, για να σκάψουν. Έκαναν δέηση κι ο Κύριος εισάκουσε την δέηση αυτών και αποκάλυψε στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Μακάριο ότι ο τόπος που ψάχνουν βρίσκεται κάτω ακριβώς από τον ναό της Αφροδίτης τον όποιον είχαν κτίσει μετέπειτα οι Έλληνες. Η Αγία Ελένη, αφού συγκέντρωσε πλήθος τεχνιτών και εργατών, έσκαψε εκεί και βρήκε τον Πανάγιο Τάφο και λίγο πιο πέρα βρήκε και τους τρεις σταυρούς του Ιησού και των δύο ληστών καθώς και τα καρφιά τους.
Όλοι χάρηκαν με την εύρεση αυτή μα και πάλι όμως δεν ήταν πλήρως ικανοποιημένοι διότι δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν ποιος απ’ όλους ήταν ο Σταυρός του Κυρίου. Ο Πατριάρχης Μακάριος όμως είχε εμπιστοσύνη στο Κύριο και δεν ανησυχούσε διότι πίστευε ότι πάλι Εκείνος θα ενεργήσει ώστε να αποκαλυφθεί ο Τίμιος Σταυρός Του.
Έτσι και έγινε. Εκείνες τις ήμερες κείτονταν ημιθανής μία πλούσια γυναίκα λόγω κάποιας βαριάς ασθένειας κι οι γιατροί είχαν αποφασίσει ότι δεν υπήρχε περίπτωση να ζήσει. Αποφάσισαν λοιπόν να ακουμπήσουν επάνω της έναν έναν τους σταυρούς για να δουν εάν θα γίνει κάποιο θαύμα ώστε αυτή η γυναίκα να μπορέσει να θεραπευτεί. Έτυχε μάλιστα να ακουμπήσουν επάνω της πρώτα τους σταυρούς των ληστών και δεν έγινε τίποτα. Όταν όμως από μακριά πλησίαζαν τον Σταυρό του Κυρίου, ω του θαύματος! η γυναίκα αμέσως συνήλθε και σηκώθηκε υγιής, λες και μόλις είχε σηκωθεί από τον ύπνο. Βλέποντας το θαύμα αυτό, όλοι με ευλάβεια μεγάλη προσκύνησαν τον Σταυρό του Κυρίου και δόξασαν τον Θεό.
Μόλις όμως διαδόθηκε το νέο στο λαό, όλοι οι Χριστιανοί ζητούσαν από τον Πατριάρχη να τους επιτρέψει να προσκυνήσουν κι αυτοί τον Σταυρό. Μα λόγω του μεγάλου πλήθους αυτό ήταν αδύνατο, έτσι ό Πατριάρχης διέταξε και του έφτιαξαν ένα υψηλό άμβωνα και μόλις αυτός ετοιμάστηκε, πήρε στα χέρια του τον Τίμιο Σταυρό, ανέβηκε στον υψηλό άμβωνα και από εκεί ύψωσε τον Σταυρό όπου τον έβλεπαν όλοι οι χριστιανοί και με κατάνυξη φώναζαν ΚΥΡΙΕ ΕΛΕΗΣΟΝ. Από την ήμερα αυτή, καθιερώθηκε να γιορτάζουμε στην Εκκλησία μας την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Η Αγία Ελένη έπειτα πήρε τον Τίμιο Σταυρό μαζί της στην Κωνσταντινούπολη, αφού όμως άφησε μέρος αυτού στα Ιεροσόλυμα, στον Πατριάρχη Μακάριο.
Ο Σταυρός του Κυρίου είχε 4,50 μέτρα ύψος και 2,40 μέτρα πλάτος. Κι ο Παυλίνος στην ενδέκατη επιστολή του αναφέρει ότι ενώ ο Σταυρός, από την ημέρα της εύρεσης του, τεμαχιζότανε (σε απειροελάχιστα κομματάκια) και δινότανε στους πιστούς για ευλογία, αυτός παρέμεινε ακέραιος και δεν μειωνόταν καθόλου. Επίσης, όσον άφορα τα καρφιά του Κυρίου, καθώς αναφέρει η παράδοση, ξεχώρισαν από τα καρφιά των ληστών διότι δεν είχαν σκουριάσει από το πέρασμα των χρόνων, φαινόντουσαν σαν καινούργια, ενώ των ληστών ήταν σκουριασμένα.